Lider projekta: Tijana Trbojević, MSc ekologije

U dosadašnjim istraživanjima potencijalnog prisustva balkanskog risa, tragovi prisustva nepoznatih jedinki su pronađeni u jugoistočnoj Bosni i Hercegovini i manjem dijelu zapadne Crne Gore. Cilj ovog projekta je prikupljanje čvrstih dokaza o stalnom prisustvu risa (fotografija, otisci stopala u snijegu, blato); odrediti veličinu teritorije i brojnost jedsinki; prikupiti uzorke dlake za genetičku analizu; uspostaviti monitoring risa u Crnoj Gori i pokrenuti diskusiju za zaštitu ovog istraživačkog područja u Crnoj Gori.

Rezultati, koje smo do sada dobili, pokazuju širenje populacije risa, što je odlična i značajna vijest, budući da je Dinarska populacija pretrpjela ozbiljan pad u brojnosti posljednjih 20 godina, uglavnom zbog visokog stepena međusrodnog ukrštanja (Sindičić et al. 2013).

Iako su dosadašnja istraživanja dala pozitivan rezultat, te su na nekoliko lokacija u istraživanom području pronađeni tragovi risa u blatu, još uvijek nismo uspjeli fotografirati jedinku(e).

Vođeni pozitivnom praksom traženja i praćenja risa na sjevernim Dinaridima i Alpima, veoma je poželjno i važno imati fotografije jedinki, ali i pronaći otiske stopala u snijegu. To zahtijeva povećane napore i resurse kako bi se ispunili ovi važni kriteriji, propisani SCALP kriterijima za praćenje risa (Molinari-Jobin et al. 2012). Fokus terenskog rada je na traženju risa tokom snježnog pokrivača.

Rezultati:

Već u avgustu 2021 pronađeni su tragovi risa (slika 1) na lokalitetu Donje Bare (planina Zelengora – Nacionalni park Sutjeska). Početkom septembra 2021 je dobijen podatak o viđenju jedne jedinke risa na lijevoj obali Sutjeske (prema Donjim Barama). Viđenje je saopštio veliki ljubitelj prirode i vodič u Nacionalnom parku Sutjeska g-din Dejan Elez. U oktobru su pronađeni tragovi risa u blatu na lokalitetu Suha, između planina Volujak i Maglić. U maju 2022, na području planine Zelengora, pronađeni su uzorci dlake. Isti je poslan u laboratoriju Biotehničkog fakulteta Univerziteta u Ljubljani. Pod rukovodstvom prof.dr Tomaž Skrbišneka, urađeno je poređenje dobijenih alela sa alelima poznatih risovih uzoraka iz dinarske i karpatske populacije (Slovačka, Rumunija). Takođe je provjeren uzorak u odnosu na druge uzorke iz ovih populacija koristeći analizu glavnih koordinata (PCoA). Rezultat je bio da prikupljeni uzorak dlaka pripadao mužjaku risa Dinarske populacije. Mikroskopskom analizom dlaka, koju je uradila prof. dr Smiljana Paraš (Prirodno-matematički fakultet Univerzitet u Banjoj Luci), ustanovljeno je da se radi o mladoj jedinci (slika 2).

Zaključak:

Ovo je prvi dokaz C1 (po Molinari-Jobin et al. 2012) koji potvrđuje prisustvo risa na istraživanom području. Jedinke Dinarske populacije risa se kreću ka jugoistoku dinaridskog gorja, prema Crnoj Gori. Što se tiče Dinaridske populacije, ovo je krajnji jugoistočni nalaz na kom je potvrđeno prisustvo risova podvrste Lynx lynx carpathicus. Pitanje je vremena kad će se podvrste Lynx lynx carpathicus i Lynx lynx balcanicus spojiti i kad će krenuti razmjena gena. S obzirom na status ugroženosti Balkanskog risa (Critically Endangered (IUCN 3.1)), ovo istraživanje ima velikog značaja u daljnjim planovima konzervacije ove podvrste, ali i Dinaridske populacije.

Projekat je finansijski podržan od strane The Rufford Foundation i Nezavisnog univerziteta Banja Luka (NUBL). Više o projektu može se pročitati na: https://www.rufford.org/projects/tijana-trbojevi%C4%87/searching-balkan-lynx-southeast-bosnia-and-herzegovina-and-western-montenegro/